Burgerwetenschappers ontdekken meer dan 1000 nieuwe grafheuvels

De afgelopen jaren hebben burgerwetenschappers van het project Erfgoed Gezocht de hele Veluwe en Utrechtse Heuvelrug afgezocht op zoek naar nog onbekend archeologisch erfgoed.

Eerst speurden zij op online hoogtekaarten. Daarna gingen vrijwilligers, studenten en archeologen samen het veld in om de gevonden resten te controleren. Dit onderzoek leverde onder andere een verdubbeling van het aantal bekende grafheuvels op in dit gebied. Op 26 januari worden de resultaten feestelijk gepresenteerd en krijgt het project de prestigieuze European Heritage/Europa Nostra Award 2022 uitgereikt uit handen van Europa Nostra secretaris-generaal mevr. Sneska Quaedvlieg-Mihailovic en adjunct-hoofd van de Nederlandse vertegenwoordiging van de Europese Commissie, mevr. Klasja van de Ridder.

Burgerwetenschap

Erfgoed Gezocht is het eerste grootschalige citizen science of burgerwetenschapsproject in de Nederlandse archeologie. Iedereen kon thuis vanaf de bank op hoogtekaarten online meespeuren naar archeologische resten op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. In totaal hebben ruim 6500 mensen meegewerkt en werden duizenden potentiële archeologische objecten gemarkeerd, zoals grafheuvels (ca. 2800-500 v.Chr.), raatakkers (prehistorische akkercomplexen die stammen uit de periode tussen 1100-200 v.Chr.) houtskoolmeilers (plekken waar hout werd verbrand tot houtskool), en karrensporen.

“Zonder de enorme inzet van de vrijwilligers was dit onderzoek niet mogelijk geweest. En zonder hulp van de burgerwetenschappers hadden wij archeologen misschien wel 10 jaar nodig gehad om tot ditzelfde resultaat te komen”, stelt Eva Kaptijn, archeoloog bij Erfgoed Gelderland.

Ontdekkingen

Nadat het online speurwerk was afgerond, controleerden vrijwilligers, archeologen en studenten archeologie van de Universiteit Leiden de gevonden resten in het veld op basis van een steekproef. Verspreid over de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug werden ruim 300 heuvels gecontroleerd door middel van grondboringen. Daarvan bleken 80 daarvan bleken echte, nog onontdekte grafheuvels te zijn. De gegevens van deze steekproef zijn vervolgens gebruikt om een inschatting te maken van het aantal resten in gebieden die nog niet in het veld gecontroleerd konden worden: van ruim 1250 plekken is de kans heel groot dat het daadwerkelijk prehistorische grafheuvels zijn. Dit betekent dat het aantal bekende grafheuvels op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug door dit onderzoek van burgerwetenschappers verdubbeld is. Daarnaast is 36 km2 aan prehistorische akkers gevonden, zijn ca. 900 houtskoolmeilers aangeduid en zijn talloze voorbeelden van oude karrensporen gevonden. De resultaten worden op 26 januari feestelijk gepresenteerd in Apeldoorn tijdens de door Erfgoed Gelderland georganiseerde bijeenkomst ‘De burger aan de beurt’.

“De deelname van zoveel vrijwilligers heeft een ongekende hoeveelheid nieuwe data opgeleverd en onze kijk op de prehistorie ingrijpend veranderd. De Veluwe en Utrechtse Heuvelrug blijken veel intensiever bewoond te zijn geweest dan we dachten”, verklaart Quentin Bourgeois, universitair hoofddocent aan Universiteit Leiden.

“Ik kijk nu heel anders naar mijn omgeving”

De ontdekte resten hebben niet alleen nieuwe wetenschappelijke kennis opgeleverd, maar maken het ook mogelijk om dit unieke erfgoed beter te beschermen. Gemeenten en terreinbeheerders maken bijvoorbeeld gebruik van de gegevens bij beleid en beheer. Daarnaast heeft het betrekken van het brede publiek bij dit onderzoek geleid tot een groter bewustzijn van de aanwezigheid van archeologisch erfgoed en de waarde ervan. Onderzoek naar de impact van het project toonde aan dat meer kennis over de geschiedenis leidt tot een hogere waardering van de eigen omgeving, van eigenaarschap en de ‘sense of place’ versterkt. Voor erfgoed van wereldbelang hoef je dus niet naar Egypte of Stonehenge, maar het begint al in onze eigen achtertuin. Overal op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug liggen structuren gemaakt door mensen die ons voorgingen.

“Door dit project ben ik me bewuster geworden van mijn omgeving. Ik kijk er met andere ogen naar. Dit erfgoed bestaat al zo lang en daar moeten we zuinig op zijn”, stelt Janny Bas, enthousiast deelnemer aan het Erfgoed Gezocht project.

Winnaar European Heritage / Europa Nostra Award 2022

Het succes van het project en de belangrijke bijdrage die burgers kunnen leveren aan onderzoek en bescherming van archeologisch erfgoed worden ook erkend door de Europese Commissie en Europa Nostra die de prestigieuze European Heritage / Europa Nostra Award 2022 aan het project toekenden. Tijdens de bijeenkomst op 26 januari wordt deze prijs officieel uitgereikt door mevr. Sneska Quaedvlieg-Mihailovic, secretaris-generaal van Europa Nostra, en mevr. Klasja van de Ridder, adjunct-hoofd van de Nederlandse vertegenwoordiging van de Europese Commissie.

Het Erfgoed Gezocht project is gestart op de Veluwe als een samenwerking tussen Erfgoed Gelderland en Universiteit Leiden en later uitgevoerd op de Utrechtse Heuvelrug in samenwerking met Landschap Erfgoed Utrecht. Het project is financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de Provincie Gelderland, Provincie Utrecht, het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Cultuur- en Erfgoedpact Noord Veluwe, het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug en de gemeente Arnhem.